कीटकांची नवलाई

पृथ्वीतलावर परमेश्वराने कितीतरी प्रकारची प्राणी सृष्टी, पशुपक्षी, कीटकांची निर्मिती केली आहे. महाकाय डायनासोर पासून ते अगदी सुक्ष्मातील सुक्ष्म बॅक्टेरियापर्यंत त्याने निर्मिती केली आहे. यातील काही प्राणी, पशुपक्षी, कीटक काळाच्या ओघात नष्ट झाले आहेत. अद्यापही अस्तित्वात असलेली संपूर्ण प्राणिसृष्टी आपल्या परिचयाची झालेली नाही. यापैकी जमिनीवर काही वावरतात, काही आकाशात विहार करतात तर काही पृथ्वीच्या आत असतात आणि काही पाण्यात असतात. यात कीटकवर्गही मोडतो.

परमेश्वराने निर्माण केलेला कीटकवर्गही फार मोठा आहे. संशोधक त्याचा सतत शोध घेत असतात. त्यांना नवनवीन कीटक सापडत असतात. त्याप्रमाणे ते त्याची नोंद करून ठेवत असतात. आपल्याजवळ ते सतत असूनही वा आपण त्यांच्या भोवती सतत असूनही त्यांची खरी ओळख आपणास झालेली नसते. अशा कीटकांची ओळख प्राचार्य श्री. सुधीर सहस्त्रबुद्धे यांनी कीटकांची नवलाई या पुस्तकाच्या माध्यमातून करून दिली आहे. नागपूरच्या सुप्रसिद्ध अशा नचिकेत प्रकाशनाने हे पुस्तक प्रकाशित करून एका अनोख्या जगाची ओळख सर्वसामान्य वाचकांना करून दिली आहे, ही खरोखर एक चांगली गोष्ट आहे.
कथा, कांदबऱ्या तर आपण वाचतच असतो. परंतु आपल्या सभोवताल असलेल्या प्राण्यांची, कीटकांची ओळखही करून देण्याचे कार्य नचिकेत प्रकाशनाने पार पाडले आहे. पार पाडले यासाठी की हल्ली अशा लिखाणाकडे कुणी वळत नाही. असो, तर प्रा. सुधीर सहस्त्रबुद्धे यांनी आपल्या या छोटेखानी पुस्तकातून टोळ, फुलपाखरू व पंतग, गांधील माशी, मधमाशी, भुंगा, रक्तपिपासू ठेकूण, घरगुती माशी, विषजंतू, पिसवा, डास, उशई, विषारी कोळी, चिचुंद्री, झुरळ ऊ, मुंगी, सूक्ष्म जंतू, काजवा व कानघोण या कीटकांच्या जीवनपरिचय करून दिला आहे.

या कीटकांची उत्पत्ती, त्यांची वैशिष्ट्ये, त्यांचा जीवनक्रम, त्यांची संरक्षण व्यवस्था, एखाद्या कीटकांमध्येही असलेले वेगवेगळे प्रकार, फुलपाखराच्या विविध जाती, मधमाशांचे, भुंग्यांचे प्रकार, आता जवळपास नष्ट होत असलेला ढेकूण, तो रक्त कसे शोषण करतो? घरात वावरणारी माशी, तिचा जन्म, विकास,तिच्यामुळे होणाऱ्या रोगांपासून दूर राहण्यासाठी स्वच्छता कशी राखावी, माशी निर्मूलन कसे करावे, हेही लेखकाने सांगितले आहे. जे जंतू साध्या डोळ्यांनी किंवा सूक्ष्मदर्शक यंत्रांनीही दिसत नाहीत, असे विषजंतू इलेक्ट्रॉम मायक्रो स्कोपद्वारे दिसतात. हे जंतू जीवित व अजीवित अशा दोन स्वरूपाचे असतात. या जंतूंमुळे मानवाला अनेक प्रकारचे रोग होऊ शकतात. फळे, भाजीपाला व खाद्य पदार्थांनाही हे जंतू सोडत नाहीत. या जंतूंपासून दूर राहण्यासाठी रोग प्रतिकारक शक्ती वाढविण्याचा मानवाने प्रयत्नकेला पाहिजे, याकडेही लक्ष वेधले आहे.

उधई सारखा कीटक जगात सर्वदूर आढळतो. उधई ही लाकूड, पुस्तके, अडगळीच्या वस्तू, कागदपत्रे, मातीची भांडी यात आढळून येते. काही झाडांना उधई लवकर पकडते. उशईने अमेरिकेतील काही राज्यांत सळो की पळो करून सोडले होते, यावरून उधईची ताकद दिसते.

रोज घरात दिसणारे झुरळ. त्याचे 3500 प्रकार आत्तापर्यंत ज्ञात झाले आहेत. घरातील व घराबाहेरील झुरळ, त्याचे प्रजनन देशोदेशीचे झुरळ, त्यांचा नायनाट आदी संदर्भात लेखकाने माहिती दिली आहे.

एकूणच काय तर संपूर्ण कीटक विश्वाचा पसारा अद्याप पूर्णपणे ज्ञात झालेला नाही. जे काय त्यांच्या संदर्भात थोडेफार ज्ञान झाले आहे ते ही फार स्तिमित व मंत्रमुग्ध करून देणारे आहे. ऍनिमल प्लॅनेट वा नॅशनल जिऑग्राफी वा डिस्कव्हरी या चॅनेल करूनही आपण ही जीवसृष्टी न्याहाळतो परंतु त्याची सविस्तर माहिती आपणास माहीत नसते. ती लेखक श्री. सहस्त्रबुद्धे यांनी या पुस्तकातून देण्याचा यशस्वी प्रयत्न केला आहे. असे म्हणता येईल.

कीटकांची नवलाई :
लेखक :प्राचार्य सुधीर सहस्त्रबुद्धे
पृष्ठे : 128, कि. 115 रू.
प्रकाशक : नचिकेत प्रकाशन, नागपूर-15